Rodzaje dwujęzyczności
dwujęzyczność u dzieci w polskich rodzinach
Sytuacja ta zdarza się u Polaków przebywających za granicą. Tutaj stosujemy zasadę rozdzielności na „język domowy i język otoczenia”. Oznacza to, że w domu cała rodzina posługuje się językiem polskim, a drugiego języka, czyli języka otoczenia dziecko nabywa uczestnicząc w różnych sytuacjach społecznych poza domem, poprzez kontakt z rówieśnikami, w przedszkolu i w szkole.
Stosując tę zasadę dziecko świadomie rozróżnia i rozdziela od siebie oba systemy językowe. Drugi język poznaje wprawdzie stosunkowo późno, być może dopiero mając 3-4 lata, ale za to poprawnie, bo od rodowitych użytkowników języka. Słyszy ich czystą wymowę, uczy się prawidłowych zwrotów i używa właściwych struktur gramatycznych.
dwujęzyczność w rodzinach dwukulturowych
Rodziny dwukulturowe to takie, w których oboje rodziców posługuje się dwoma różnymi językami. W tej sytuacji praktykujemy zasadę „jedna osoba - jeden język”, oznacza to, że matka zwraca się do dziecka w swoim języku i ojciec również w swoim. Jednocześnie każde z rodziców oczekuje odpowiedzi dziecka w takim języku, w jakim się do niego zwróciło. W porozumiewaniu się z dzieckiem istnieje zatem ścisły podział na język i osobę, która się nim posługuje.
Trzymając się tej reguły dziecko od samego początku uczy się i automatyczne używa danego języka, w zależności od osoby, do której się zwraca. Wie, jak ma rozmawiać z matką, rozumie, jak ma się odzywać do ojca. Podczas dłuższej rozmowy z jedną osobą dziecko intuicyjnie utrzymuje dany język, a przestawia się na inny, gdy pojawi się osoba mówiąca drugim językiem.
trój- lub czterojęzyczność
Z trójjęzycznością mamy do czynienia, gdy dwukulturowi rodzice (każdy mówi w innym języku) mieszkający w obcym dla siebie kraju rozmawiają z dzieckiem w swoim języku ojczystym a trzeciego języka dziecko uczy się od otoczenia. I tak na przykład mama Włoszka zwraca się do dziecka po włosku, ojciec Polak przemawia po polsku, a dziecko na placu zabaw lub w szkole uczy się angielskiego, bo cała rodzina mieszka w Wielkiej Brytanii.
Czterojęzyczność zdarza się, choć bardzo rzadko, gdy w powyższym przypadku rodzice rozmawiają ze sobą w języku, który nie jest ich językiem ojczystym. I tak na przykład włoskojęzyczna żona rozmawia z polskojęzycznym mężem po angielsku mimo, że mieszkają w Niemczech. W tym przypadku dziecko nabywa wprawdzie znajomość języka angielskiego ale tylko biernie, zdawkowo rozumiejąc, o czym ze sobą rozmawiają rodzice.
pełna dwujęzyczność
Termin ten oznacza, że dziecko nie tylko rozumie słabszy język (polski u dzieci wychowujących się za granicą) ale także umie się nim swobodnie posługiwać, zna jego pisownię i potrafi czytać różnego rodzaju teksty.
Wyróżnić można też „półdwujęzyczność”, która zdarza się dość często u polskich dzieci, które wprawdzie rozumieją, co rodzice do nich mówią, jednak prawie wyłącznie odpowiadają w języku otoczenia.
sztuczna dwujęzyczność
Ten rodzaj komunikacji powstaje w sytuacji, gdy rodzice mieszkający w Polsce rozmawiają ze swoimi dziećmi inaczej niż po polsku. Przemawiają do nich w języku, którym sami bardzo dobrze władają, a jego znajomość nabyli podczas dłuższego pobytu za granicą lub w trakcie studiów filologicznych.